พระพุทธศาสนาในฐานะเป็นเอกลักษณ์ของชาติ
การที่พระพุทธศาสนาอยู่กับคนไทยมาช้านาน จึงก่อให้เกิดการซึมซาบเอาหลักปฏิบัติของพระพุทธศาสนาให้เป็นส่วนหนึ่งของชีวิตก่อให้เกิดความเป็นเอกลักษณ์ของคนไทยที่ไม่เหมือนกับชาติอื่นๆ ที่เป็นเอกลักษณ์เด่นได้แก่
1. รักความเป็นอิสระ ชาวไทยเป็นชาติที่รักความเป็นอิสรเสรี ไม่ยอมและทนไม่ได้ที่จะอยู่ใต้อำนาจบังคับของใคร ความเป็นชาติและเป็นชนที่รักอิสระ เสรีภาพของคนไทยนี้ ปรากฏให้เป็นในคำที่เรียกชื่อประเทศว่า ?สยาม? หรือไทย ซึ่งหมายถึง?ความเป็นอิสรเสรี?พระพุทธศาสนานั้นเรียกได้ว่าเป็นศาสนาแห่งอิสรภาพ จุดหมายสูงสุดของพระพุทธศาสนาเรียกว่า?วิมุตติ?แปลว่า ความหลุดพ้นความปลอดพ้นจากสิ่งผูกมัด บีบคั้น ครอบงำ จำกัด ขัดข้อง ไม่ต้องขึ้นต่ออะไรๆหรือใครๆได้แก่ ความเป็นอิสระนั่นเองการประพฤติปฏิบัติตามหลักพระพุทธศาสนานั้นเป็นการดำเนินในแนวทางของความเป็นอิสระและเพื่อความเป็นอิสระทุกขั้นตอนดังจะเห็นได้ว่าศรัทธาจะต้องมีปัญญาควบคุมและจะต้องนำไปสู่ปัญญา เพราะปัญญาทำให้พึ่งตนเองได้ เป็นอิสระความสัมพันธ์ระหว่างคนไทยผู้รักความเป็นอิสรเสรีกับพระพุทธศาสนาซึ่งเป็นศาสนาแห่งอิสรเสรีภาพนั้น จะเป็นไปในลักษณะที่ว่า คนไทยนับถือพระพุทธศาสนา พระพุทธศาสนาจึงทำให้คนไทยเป็นผู้รักความเป็นอิสระเสรี เป็นภาวะที่สอดคล้องกันและเป็นเครื่องสนับสนุนให้คนไทยมีลักษณะนิสัยดำรงรักษาคุณลักษณะนั้นใช้ได้อย่างหนักแน่นชัดเจนตลอดมา
2. ความมีน้ำใจไมตรี ความมีน้ำใจเป็นลักษณะเด่นอย่างหนึ่งของคนไทย เป็นไมตรีจิตอย่างสากล คือแสดงออกแก่คนทั่วไปเสมอเหมือนกันหรือคล้ายคลึงกัน ไม่แบ่งชาติ แบ่งหมู่เหล่า ไม่จำกัดชาติ ศาสนา คนไทยให้เกียรติและยินดีต้อนรับต่อคนต่างชาติต่างศาสนาความมีไมตรีอย่างสากลนี้ สอดคล้องกับหลักการของพระพุทธศาสนาที่ถือว่ามนุษย์และแม้สัตว์อื่นทุกอย่าง ตั้งแต่ดิรัจฉานเป็นต้นไป ล้วนเป็นเพื่อนทุกข์มีความเกิด แก่ เจ็บ ตาย เป็นธรรมดา เสมอกันทั้งสิ้น ต่างก็มีกรรมเป็นของตนเอง เป็นไปตามอำนาจของกรรมที่ตนกระทำเช่นเดียวกันและสอนให้มีเมตตา ที่แผ่ออกไปอย่างกว้างขวางไม่มีประมาณ ไม่จำกัดขอบเขต ทั่วถึงสรรพสัตว์ทุกหมู่เหล่าเกิดความเสื่อม ความพลัดพรากต่างๆก็ยอมรับความจริงได้ง่าย มองเห็นความเป็นธรรมดา ปลงใจได้ไม่เศร้าโศกเสียใจมากเกินไปหรือนานเกินควร แม้จะเกิดเรื่องราวถูกเบียดเบียนบีบคั้นข่มเหงก็ลืมง่าย ไม่ผูกใจโกรธเกลียดนาน จึงเป็นคนไม่เครียด มีความรู้สึกผ่อนคลาย ไม่พยาบาทจองเวรและไม่ชอบความรุนแรงลักษณะจิตใจเช่นนี้ มีหลักพระพุทธศาสนาเป็นฐานหล่อเลี้ยงและสนับสนุนหลายประการโดยเฉพาะอย่างยิ่ง หลักอนิจจัง(หลักของความไม่เที่ยง)เกิดขึ้นแล้วก็ดับ ไม่ยึดมั่นถือมั่น เป็นต้น จึงช่วยให้คนไทยเป็นคนปรับตัวเข้ากับคนใหม่ สิ่งใหม่ได้ง่ายพร้อมที่จะรับวัฒนธรรมจากภายนอกและรู้จักสานประโยชน์
พระพุทธศาสนาในฐานเป็นมรดกของชาติ
หลักฐานทางคัมภีร์และศาสนาวัตถุ ซึ่งนักประวัติศาสตร์โบราณคดีเชื่อว่า พระพุทธศาสนาได้เข้ามาเผยแพร่ในดินแดนสุวรรณภูมิก่อน พ.ศ. 500 แต่ศรัทธาความเชื่อของปุถุชนก็เป็นไปตามยุคสมัย พระพุทธศาสนาจึงรุ่งเรืองและเสื่อมลงตามกาลสมัยด้วยจนกระทั่งพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ได้สถาปนากรุงสุโขทัยและรับเอาพระพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติ ครั้นราว พ.ศ. 1836 พ่อขุนรามคำแหงมหาราชได้อาราธนาพระสงฆ์ลังกาวงศ์จากนครศรีธรรมราชไปกรุงสุโขทัยและอุปถัมภ์พระพุทธศาสนาจนมั่นคงยืนนานมาในปัจจุบันนี้สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชมีพระราชศรัทธาพระพุทธศาสนาอย่างมั่นคง ทรงฟื้นฟูและอุปถัมภ์ด้านต่างๆ โดยรวยรวมคัมภีร์ที่กระจัดกระจาย บางส่วนก็คัดลอกแล้วคืนต้นฉบับตลอดจนขอยืมจากประเทศใกล้เคียงมาคัดลอกด้วย พร้อมกับอาราธนาพระภิกษุสามเณรที่หลบภัยสงครามให้ไปพำนักที่กรุงธนบุรี สืบต่อมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้ทรงสถาปนาราชวงศ์จักรี ใน พ.ศ. 2325 โดยมีกรุงเทพฯเป็นราชธานีแม้จะมีพระราชภาระสงครามและฟื้นฟูบ้านเมืองให้เจริญมั่นคงแต่ด้วยพระราชศรัทธาพระพุทธศาสนาอย่างแรงกล้า ได้ทรงพระราชดำริและอุปถัมภ์การสังคายนา ซึ่งได้ใช้เป็นต้นฉบับการชำระพระไตรปิฎกในประเทศไทยสืบต่อๆมา จึงเห็นได้ว่าพระพุทธศาสนาได้เผยแพร่และตั้งมั่นเป็นสถาบันคู่ชาติไทยมาเป็นเวลายาวนาน ซึ่งได้มอบสิ่งล้ำค่าเป็นแนวทางให้สัตว์โลกอยู่ร่วมกันธรรมชาติ โดยเฉพาะสังคมไทยเป็นสังคมปฐมฐานที่ดำรงชีวิตแบบเรียบง่าย และสังคมเกษตรกรรมที่ต้องพึ่งพาธรรมชาติ ทำให้ขบบธรรมเนียมไทยต่างๆ ผสานสอดคล้องกับพระพุทธศาสนา วัดจึงเป็นศูนย์กลางของสังคมไทย ทั้งด้านการศึกษา ภาษา ศิลปวัฒนธรรม การสังคมสงเคราะห์ จึงพูดได้ว่า
พระพุทธศาสนาเป็นเอกลักษณ์ประจำชาติไทยและเป็นมรดกของชาติ
นอกจากความเชื่อถือและคุณธรรมต่างๆที่ปลูกฝังถ่ายทอดกันมาจนติดเป็นนิสัยใจคอ ดังเช่นเอกลักษณ์ทั้งหลายซึ่งเป็นมรดกทางจิตใจและเป็นสมบัติประจำตัวด้านในแล้วพระพุทธศาสนายังเป็นมรดกและคลังสมบัติทางด้านรูปธรรมที่ล้ำค่าของชนชาติไทยอีกด้วยโบราณสถานและโบราณวัตถุทั้งหลาย เป็นมรดกและเป็นสมบัติที่สำคัญยิ่งของประเทศชาติ นอกจากเป็นหลักฐานสำหรับสืบค้นและยืนยันความเป็นมาใน
ประวัติศาสตร์ของชาติแล้ว ยังเป็นของมีค่าอย่างสูงอีกด้วยความมีค่าที่ว่านี้มิใช่เฉพาะคุณค่าทางศิลปวัฒนธรรมเท่านั้นแต่รวมถึงคุณค่าทางเศรษฐกิจกิจด้วย ทั้งนี้ โดยเหตุผล 2 ประการ คือ
ประการแรก ในส่วนอดีตว่าด้วยต้นกำเนิดของโบราณวัตถุสถานที่เกิดจากแรงศรัทธาหรือผลงานสร้างสรรค์ของพระมหากษัตริย์คนมีฐานะหรือชุมชนทั้งหมด จึงมักสร้างขึ้นด้วยวัสดุที่ดีที่สุดและสร้างอย่างดีที่สุด
ประการที่สอง ในส่วนปัจจุบันโบราณวัตถุสถานมีส่วนสำคัญยิ่งในการดึงดูดความสนใจ ทำให้คนต่างถิ่นและต่างชาติเดินทางเข้ามาทัศนาจร จึงเป็นปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่ง ที่ก่อให้เกิดผลทางเศรษฐกิจ นั่นคือมีเงินตราไหลเวียนภายในประเทศได้เป็นอย่างดีนอกจากนั้น ก็มีวรรณคดี ศิลปกรรม และดนตรีทั้งหลายเหล่านี้ ในส่วนที่เกิดในสถาบันพระพุทธศาสนา หรือไม่ก็เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา นอกจากจะเป็นเครื่องแสดงถึงเอกลักษณ์ของชาติไทยแล้ว จิตรกรรม ประติมากรรมและสถาปัตยกรรม เป็นต้น ก็เป็นมรดกและเป็นคลังสมบัติอันมีค่ายิ่งอยู่ในตัวของมันเอง ดังเช่นที่เป็นปูชนียวัตถุและปูชนียสถานที่ได้กล่าวมาแล้ว
