สาระพระพุทธศาสนาในหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน
พุทธศักราช 2544
มาตรฐานการเรียนรู้ กลุ่มสาระการเรียนรู้ สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม
สาระที่ 1 : ศาสนา ศีลธรรม จริยธรรม
มาตรฐาน ส 1.1 : เข้าใจประวัติ ความสำคัญ หลักธรรมของพระพุทธศาสนา หรือศาสนาที่ตนนับถือ และสามารถนำหลักธรรมของศาสนามาเป็นหลักปฏิบัติในการอยู่ร่วมกัน
มาตรฐานช่วงชั้น ม. 4 – 6
- เข้าใจและวิเคราะห์เกี่ยวกับประวัติความเป็นมา องค์ประกอบของศาสนาต่างๆในเรื่องศาสดา หลักธรรม สาวกผู้สืบทอด ศาสนสถาน ศาสนาพิธี และเป้าหมายสูงสุดของชีวิต
- สามารถเลือกสรรหลักธรรมของศาสนาที่ตนนับถือไปประยุกต์ใช้ในการกำหนดเป็นแนวทาง ในการดำเนินชีวิตอย่างมีเหตุผล เพื่อการอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติสุข
- วิเคราะห์กระบวนการฝึกบริหารจิตและเจริญปัญญา โดยให้รู้จักการคิดที่ถูกวิธี เพื่อใช้ในชีวิตประจำวัน และให้คำปรึกษาแนะนำผู้อื่นได้
มาตรฐาน ส 1.2 : ยึดมั่นในศีลธรรม การกระทำความดี มีค่านิยมที่ดีงาม และศรัทธาในพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ตนนับถือ
มาตรฐานช่วงชั้น ม. 4 – 6
- ตระหนักถึงผลของการกระทำความดีและความชั่ว จากการศึกษาวิเคราะห์ข้อมูลข่าวสาร สารสนเทศ ความเป็นเหตุเป็นผลของสถานการณ์ที่ต้องเผชิญ เพื่อการตัดสินใจเลือกแนวทางปฏิบัติตามหลักศีลธรรม จริยธรรม และกำหนดบทบาท เป้าหมายในการดำรงชีวิต เพื่อการอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติสุข
- เห็นความสำคัญของค่านิยมและจริยธรรมทางสังคม ที่เป็นตัวกำหนดความเชื่อและพฤติกรรมที่แตกต่างกันของแต่ละบุคคล เพื่อขจัดความขัดแย้ง และนำไปสู่การอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติสุข
- ศรัทธาและเห็นคุณค่าความสำคัญของการบริหารจิตและเจริญปัญญา และสามารถปฏิบัติได้ในชีวิตประจำวัน
มาตรฐาน ส 1.3 : ประพฤติ ปฏิบัติตนตามหลักธรรม และศาสนพิธีของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ตนนับถือ ค่านิยมที่ดีงามและสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการพัฒนาตน บำเพ็ญประโยชน์ต่อสังคม สิ่งแวดล้อม เพื่อการอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติสุข
มาตรฐานช่วงชั้น ม. 4 – 6
- รู้และปฏิบัติตนตามหลักศีลธรรม จริยธรรม ค่านิยมที่ดีงาม หลักธรรมทางศาสนาที่ตนนับถืออย่างมีเหตุผล โดยนำมาประยุกต์ใช้ในการพัฒนาตน สังคม และสิ่งแวดล้อมในสังคมไทย สังคมโลก เพื่อการอยู่ร่วมกันได้อย่างสันติสุข
- ใช้ภาษาในคัมภีร์ที่ใช้ในศาสนาที่ตนนับถือ และร่วมศาสนพิธี พิธีกรรม และวันสำคัญทางศาสนา และสนับสนุนเผยแพร่แนวปฏิบัติตามหลักธรรมทางศาสนา
- มีทักษะในการบริหารจิตและเจริญปัญญา นำมาใช้ในการคิดที่ถูกวิธี เพื่อพัฒนาการเรียนรู้ คุณภาพชีวิตและสังคม
รายละเอียดสาระการเรียนรู้พระพุทธศาสนา ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6
แนวคิดจากสาระการเรียนรู้ช่วงชั้นที่ 4 (ม 4 – 6)
มีจุดมุ่งหมายให้รู้ว่า พระพุทธศาสนา มีคำสอนและวิธีการที่เป็นสากล มีข้อปฏิบัติยึดทางสายกลาง เพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างมีสันติสุข ให้เห็นว่า พระพุทธศาสนามีหลักคำสอนเชื่อมโยงได้กับศาสตร์สมัยใหม่ เรารู้จักแก้ปัญหาตามวิธีการของอริยสัจ 4 ในขณะเดียวกันก็ให้ตระหนักถึงคุณค่าของชีวิตที่ดำเนินไปตามกระบวนการแห่งปฏิจจสมุปปาท สรรพสัตว์ต้องอิงอาศัยกัน ทั้งนี้ เพื่อให้เป็นคนมีใจกว้างและมีเหตุผลสำหรับการเป็นพลเมืองดีของสังคม ประเทศชาติ และโลก
คำอธิบายสาระการเรียนรู้พระพุทธศาสนา ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6
ศึกษา วิเคราะห์ ฝึกปฏิบัติ สร้างความคิดรวบยอด นำภูมิปัญญาท้องถิ่น สภาพปัญหาชีวิต สภาพแวดล้อม เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเรียนรู้ เพื่อให้มีความรู้ความเข้าใจ ตระหนักและเห็นคุณค่าในเรื่องต่อไปนี้
พระพุทธ เกี่ยวกับ
1. ประวัติและความสำคัญของพระพุทธศาสนา : เรื่องพระพุทธศาสนาเป็นศาสตร์แห่งการศึกษา พระพุทธศาสนาเน้นความสำคัญของเหตุปัจจัยและวิธีการแก้ปัญหา พระพุทธศาสนาฝึกคนไม่ให้ประมาท พระพุทธศาสนามุ่งประโยชน์สุขและสันติภาพแก่บุคคล สังคม และโลก
2. พุทธประวัติ : สรุปและวิเคราะห์พุทธประวัติด้านการบริหารและการธำรงรักษาพระพุทธศาสนา วิเคราะห์พระพุทธเจ้าในฐานะเป็นมนุษย์ผู้ฝึกตนได้อย่างสูงสุด พระพุทธศาสนากับการพัฒนาแบบยั่งยืน
4. วันสำคัญทางพระพุทธศาสนา : ศึกษาวิเคราะห์หลักธรรม อภิปรายผลที่เกี่ยวเนื่องในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา ศึกษาวิเคราะห์หลักธรรม คติธรรม อภิปรายผลที่เกี่ยวเนื่องในวันธรรมสวนะและเทศกาลสำคัญ ศึกษาวิเคราะห์คุณค่าผลงานภูมิปัญญาท้องถิ่นทางด้านพระพุทธศาสนา มุ่งอนุรักษ์ศาสนวัตถุและศาสนสถานในท้องถิ่น
พระธรรม เกี่ยวกับ
- หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา : เรื่องพระรัตนตรัย (วิเคราะห์ความหมายและ
คุณค่าของสังฆะ), อริยสัจ 4 ทุกข์(ธรรมที่ควรรู้) :ขันธ์ 5 – จิต เจตสิก, สมุทัย(ธรรมที่ควรละ) : ธรรมนิยาม – ปฏิจจสมุปบาท, นิวรณ์ 5, อุปาทาน 4 นิโรธ (ธรรมที่ควรบรรลุ) : นิพพาน มรรค (ธรรมที่ควรเจริญ) : อธิปไตย 3 ทศพิธราชธรรม10 วิปัสสนาญาณ 9 มงคล 38 (ความเพียรเผากิเลส, ประพฤติพรหมจรรย์, เห็นอริยสัจ, บรรลุนิพพาน)
2. พุทธศาสนสุภาษิต : คือ ราชา มุขํ มนุสสานํ :พระราชาเป็นประมุขของประชาชน
สติ โลกสมิ ชาคโร : สติเป็นเครื่องตื่นในโลก นตถิ สนติปรํ สุขํ : สุขอื่นยิ่งกว่าความสงบ ไม่มี
นิพพานํ ปรมํ สุขํ : นิพพานเป็นสุขอย่างยิ่ง
3. พระไตรปิฎก : วิธีการศึกษาและค้นคว้าพระไตรปิฎก
- ศัพท์ทางพระพุทธศาสนา : คือ ฌาณสมาบัติ – ผลสมาบัติ – นิโรธสมาบัติ
สัมมัตตะ – มิจฉัตตะ
- การบริหารจิตและเจริญปัญญา : สวดมนต์แปลและแผ่เมตตา วิธีปฏิบัติและ
ประโยชน์ของการบริหารจิตและการเจริญปัญญา การฝึกการบริหารจิตและการเจริญปัญญาตามหลักสติปัฏฐาน การนำวิธีการบริหารจิตและการเจริญปัญญาไปใช้ในการพัฒนาการเรียนรู้ คุณภาพชีวิตและสังคม การพัฒนาการเรียนรู้ด้วยวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ สรุปทั้ง 10 วิธี ศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่นในการนำหลักธรรมไปใช้ในชีวิตประจำวัน
พระสงฆ์ เกี่ยวกับ
- ประวัติพุทธสาวก พุทธสาวิกา : พระอานนท์ พระปฏาจาราเถรี
- ชาวพุทธตัวอย่าง: พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระโพธิญาณเถร(ชา สุภัทโท)
พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตโต) อนาคริก ธรรมปาละ
- หน้าที่ชาวพุทธ : วิเคราะห์หน้าที่และบทบาทของพระภิกษุในฐานะพระนักเทศน์
พระธรรมทูต พระธรรมจาริก พระวิทยากร พระวิปัสสนาจารย์ และพระนักพัฒนา วิเคราะห์หน้าที่และบทบาทของอุบาสกอุบาสิกาที่มีต่อสังคมไทยในปัจจุบัน วิเคราะห์เกี่ยวกับการปกป้อง คุ้มครองพระพุทธศาสนาของพุทธบริษัทในสังคมไทยในปัจจุบัน วิเคราะห์เกี่ยวกับการปกป้องคุ้มครองพระพุทธศาสนาของพุทธบริษัทในสังคมไทย การปฏิบัติตนเป็นสมาชิกที่ดีของครอบครัวตามหลักทิศเบื้องหลัง ในทิศ 6 การเข้าค่ายพุทธธรรม การเข้าร่วมพิธีกรรมทางศาสนา การแสดงตนเป็นพุทธมามกะ
- มรรยาทชาวพุทธและการปฏิบัติตนที่เหมาะสมต่อพระภิกษุ : การบำเพ็ญตนให้
เป็นประโยชน์ต่อครอบครัว ชุมชน ประเทศชาติและโลก
- ศาสนพิธี : บุญพิธี ทานพิธี กุศลพิธี วิเคราะห์คุณค่าและประโยชน์ของศาสนพิธี
- สัมมนาพระพุทธศาสนากับการแก้ปัญหาและการพัฒนา : เรื่องพระพุทธศาสนา
กับการพัฒนาแบบยั่งยืน
เพื่อให้เกิดศรัทธาอย่างยิ่งต่อพระรัตนตรัย และรักการเรียนรู้พระพุทธศาสนา ประพฤติปฏิบัติตนเป็นพุทธศาสนิกชนที่ดี มีคุณธรรม จริยธรรมในการอยู่ร่วมกันในสังคม และสามารถนำหลักธรรมไปใช้เป็นเครื่องมือในการเรียนรู้ การทำงานอย่างมีคุณค่าต่อชีวิตตนเองและสังคมโดยส่วนรวม
ผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง
รู้และเข้าใจประวัติและความสำคัญของพระพุทธศาสนา พุทธประวัติ หลักธรรมทางพระพุทธศษสนา พุทธศาสนสุภาษิต พระไตรปิฎก เรื่องน่ารู้จากพระไตรปิฎก ศัพท์ทางพระพุทธศาสนา ประวัติพุทธสาวก พุทธสาวิกา ชาดก หน้าที่ชาวพุทธ มารยาทชาวพุทธและการปฎิบัติตนต่อพระภิกษุ ชาวพุทธตัวอย่าง การบริหารจิตและเจริญปัญญา วันสำคัญทางพระพุทธศาสนา ศาสนพิธี สัมมนาทางพระพุทธศาสนากับการแก้ปัญหาและการพัฒนา มีความเข้าใจว่าพระพุทธศาสนามีคำสอนและวิธีการที่เป็นสากล มีข้อปฎิบัติยึดทางสายกลางเพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข มีหลักคำสอนเชื่อมโยงกันได้กับศาสตร์สมัยใหม่ เห็นคุณค่าและศรัทธาในพระรัตนตรัย มีนิสัยดี เห็นคุณค่าและอนุรักษ์ศาสนวัตถุ ศาสนสถานในท้องถิ่น มุ่งมั่นประพฤติปฏิบัติตนตาม หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา เป็นพุทธศาสนิกชนที่ดี มีวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ และดำเนินชีวิตอย่างมีสติสัมปชัญญะ ในขณะเดียวกันให้ตระหนักถึงคุณค่าของชีวิตที่ดำเนินไปตามกระบวนการแห่งปฎิจจสมุปบาท สรรพสัตว์ต้องอาศัยกัน ทั้งนี้เพื่อให้เป็นคนมีใจกว้างและมีเหตุผลสำหรับการเป็นพลเมืองดีของสังคม ประเทศชาติและโลก
