ตอนที่ ๓ ให้นักเรียนเติมคำในช่องว่างและจงตอบคำถามตามความคิดเห็นของนักเรียนเอง
๑. พระพุทธเจ้าทรงมีแนวคิดที่ขัดแย้งกับคำสอนของศาสนาพราหมณ์ เรื่อง กรรมลิขิตในขณะที่ศาสนาพราหมณ์เชื่อเรื่อง พรหมลิขิต ซึ่งถือว่าวิถีชีวิตมนุษย์อยู่ในกำมือของพระเจ้า
๒. หลักคำสอนเรื่องกรรมลิขิตมีสาระสำคัญ คือ ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว ผู้ใดทำดีก็ย่อมได้รับผลดี ผู้ใดทำชั่วก็ย่อมได้รับผลชั่ว ใครทำอย่างใดไว้ก็ต้องได้รับผลอย่างนั้น ดังสุภาษิตที่ว่า หว่านพืชเช่นใด ย่อมได้รับผลเช่นนั้น พุทธศาสนาสอนให้คนมีเหตุมีผลเชื่อในตนเอง และไม่ต้องไปโทษพระเจ้าหรือใคร แต่ให้หันมามองดูตนเอง
๓. พระอัสสชิเถระกล่าวแสดง “แก่น” ของอริยสัจ ๔ โดยย่อให้กับอุปติสสะฟังจนได้ดวงตาเห็นธรรมอยากทราบว่า “แก่น” ของอริยสัจ ๔ มีใจความว่าอย่างไรบ้าง
ธรรมเหล่าใดเกิดแต่เหตุ พระตถาคตตรัสเหตุแห่งธรรมเหล่านั้น
และการดับเหตุแห่งธรรมเหล่านั้น พระมหาสมณะมีวาทะอย่างนี้
๔. พระพุทธเจ้าทรงมีคุณมากมายหลายประการ โดยพิสดารมี ๙ ประการ เรียกว่า นวรหาทิคุณ แต่ถ้ากล่าวโดยสรุป พระพุทธเจ้าทรงมีพระคุณอยู่ ๓ ประการ คือ ๑) พระวิสุทธิคุณ หมายถึงความบริสุทธิ์ปราศจากกิเลสเครื่องเศร้าหมองทั้งปวง ๒) พระปัญญาคุณ หมายถึงการที่พระพุทธเจ้าเป็นผู้ทรงมีพระปรีชาญาณอันลึกซึ้งคัมภีรภาพ ยากจะหาผู้ใดเทียมได้ ๓) พระมหากรุณาธิคุณ หมายถึงความสงสารสัตว์โลกผู้ตกอยู่ในห้วงแห่งความทุกข์และคิดช่วยเหลือผู้อื่นให้พ้นทุกข์ พระกรุณาอันยิ่งใหญ่นี้มิใช่จำกัดเฉพาะมนุษย์เท่านั้น ยังแผ่ไปถึงสัตว์เดียรัจฉานด้วย
๕. นักเรียนคิดว่า พระเวสสันดรบริจาคช้างปัจจัยนาเคนทร์ให้เป็นทานแก่พราหมณ์ทั้งแปดจากแคว้นกลิงครัฐ เพราะสาเหตุใด และข้อนี้ถือว่าเป็นคนเห็นแก่ตนหรือไม่
ตอบ พระเวสสันดรบริจาคช้างปัจจัยนาเคนทร์ให้เป็นทานแก่พราหมณ์ทั้งแปดจากแคว้นกลิงครัฐ ก็เพราะความกรุณาสงสารชาวเมืองกลิงครัฐ ที่ต้องเผชิญกับภาวะข้าวยากหมากแพง ทรงเห็นว่าเมืองเชตุดรของพระองค์ ฝนตกต้องตามฤดูกาล มีความอุดมสมบูรณ์อยู่แล้ว ถึงจะไม่มีช้างปัจจัยนาเคนทร์ บ้านเมืองก็อยู่ได้อย่างอุดมสมบูรณ์ แต่ถ้าชาวเมืองกลิงครัฐไม่ได้ช้างปัจจัยนาเคนทร์ ฝนก็ไม่ตกต้องตามฤดูกาล ผู้คนคงอดอยากล้มตายเป็นจำนวนมาก ถ้าเป็นคนเห็นแก่ตน เห็นแก่บ้านเมืองของตนเท่านั้น คงจะไม่ให้ช้างที่มีคุณค่ามหาศาลให้แก่บ้านเมืองอื่น แต่เพราะพระเวสสันดรโพธิสัตว์เป็นผู้เห็นแก่สัตว์โลกทั้งปวง จึงประทานช้างแก่ชาวเมืองกลิงครัฐไป
๖. นักเรียนคิดว่า คุณธรรมที่ควรถือเอาเป็นแบบอย่างของพระนาคเสน มีอะไรบ้าง และสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในปัจจุบันได้หรือไม่อย่างไร (๕ คะแนน)
ตอบ คุณธรรมที่ควรถือเอาเป็นแบบอย่างของพระนาคเสน มีอยู่ ๔ ข้อคือ เป็นผู้ใฝ่รู้อย่างยิ่ง, ยอมรับผิดและแก้ไขตนเอง, เป็นผู้มีปฏิภาณอย่างยอดเยี่ยม, เป็นนักสอนธรรมที่มีเทคนิคการสอนดีเยี่ยม,
สามารถนำมาประยุกต์ใช้ในปัจจุบันได้หรือไม่อย่างไร ? คุณธรรมทั้งหมดล้วนเป็นแบบอย่างที่ดี แต่จะขอนำเอาคุณธรรมข้อที่ว่า การยอมรับผิดและแก้ไขตนเอง มากล่าวเพราะเป็นธรรมดาของผู้ที่มีความรู้มาก มักจะมีความเชื่อมั่นในตัวเองสูง จนบางครั้งเลยขอบเขตจนกลายเป็นทิฐิมานะ ดูหมิ่นดูแคลนคนอื่น ซึ่งพระนาคเสนก็เป็นเช่นนั้นในบางครั้ง แต่เมื่อรู้สึกตัวว่าผิด ก็พร้อมที่จะรับผิดและพยายามแก้ไข ซึ่งคุณธรรมข้อนี้นักเรียนควรที่จะเอาเป็นแบบอย่างเป็นอย่างยิ่ง
๗. ปฐมเทศนากัณฑ์แรกในพุทธศาสนามีชื่อว่าอะไร และใจความโดยย่อมีว่าอย่างไร? อธิบาย (๕ คะแนน)
ตอบ ปฐมเทศนากัณฑ์แรกในพุทธศาสนามีชื่อว่า ธัมมจักกัปปวัตตนสูตร และมีใจความโดยย่อๆ อยู่ ๔ ตอนดังนี้
ตอนที่ ๑. ทรงชี้ว่ามีทาง “สุดโต่ง” (ทางตัน) อยู่สองทางที่ไม่ทำให้พ้นทุกข์คือการหมกมุ่นอยู่ในกามและการทรมานตัวเองให้ลำบาก
ตอนที่ ๒. ทรงแสดง “ทางสายกลาง” หรืออริยมรรคมีองค์แปด ว่าเป็นหนทางนำไปสู่การพ้นทุกข์
ตอนที่ ๓. ทรงแสดงอริยสัจ (ความจริงอันประเสริฐ) ๔ ประการ ที่พระองค์ได้ตรัสรู้
ตอนสุดท้าย เป็นการสรุปการเทศนาครั้งนี้
