สรุปเนื้อหาบทที่ 4 เรื่อง พระสงฆ์และการปฏิบัติตนที่เหมาะสมต่อพระสงฆ์
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๒ ภาคเรียนที่ ๒
4.1 ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับพระสงฆ์
พระสงฆ์ คือ กุลบุตรผู้เข้ามาบวชในพระพุทธศาสนา เป็นผู้ปฏิบัติตามคำสอนของพระพุทธเจ้าและนำคำสอนนั้นมาสอน ประชาชน พระสงฆ์ ต้องเป็นผู้ผ่านการบวชในพระพุทธศาสนาโดยวิธีใดวิธีหนึ่ง พระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา มีอยู่ 2 ประเภท คือ
1) สมมติสงฆ์ คือ พระสงฆ์ที่ผ่านการอุปสมอย่างถูกต้อง ซึ่งมีอยู่ 2 ประเภท คือ ในแง่พระวินัย หมายเอาตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไป และในแง่พระธรรม หมายเอาภิกษุแม้เพียงรูปเดียว ที่บวชเข้ามาโดยพิธีอย่างถูกต้อง
2) อริยสงฆ์ คือพระสงฆ์ที่เป็นอริยบุคคล คือ ผู้บรรลุธรรม 4 จำพวก ได้แก่ พระโสดาบัน พระสกทาคามี พระอนาคามี และพระอรหันต์ อริยสงฆ์นี้กำหนดเอาคุณธรรมเป็นหลักความสำคัญของพระสงฆ์ พระสงฆ์มีความสำคัญ เพราะท่านมีความดีงามครบถ้วย 9 ประการ ซึ่งสรุปได้ 2 ประเด็น คือ
1) ความดีอันเป็นคุณสมบัติเฉพาะตน 2) ความดีอันเกี่ยวพันกับบุคคลอื่น
1.1 ความดีอันเป็นคุณสมบัติเฉพาะตน คือ ความดีของพระสงฆ์ที่เป็นเหตุ ให้คนอื่นมองเห็นและยกย่องนับถือเลื่อมใสเคารพบูชา มี 4 ประเภท คือ
1) สุปฏิปันโน หมายถึง เป็นผู้ปฏิบัติดี คือ ปฏิบัติตามแนวทางสายกลางหรือมรรคมีองค์ 8 ปฏิบัติตามพระพุทธเจ้า
2) อุชุปฏิปันโน หมายถึง เป็นผู้ปฏิบัติตรง คือ ปฏิบัติตรงไม่ว่าต่อหน้าและลับหลัง ไม่ปฏิบัติเพื่อลวงโลก เพื่อโอ้อวด
3) ญายปฏิปันโน หมายถึง เป็นผู้ปฏิบัติเป็นธรรม คือ เพื่อให้ได้เกิดธรรม เพื่อความถูกต้อง เพื่อรู้สภาวะธรรมทั้งหลาย
4) สามีจิปฏิปันโน หมายถึง เป็นผู้ปฏิบัติสมควร คือ ปฏิบัติน่ายกย่องนับถือสมควรแก่การกราบไหว้ ปฏิบัติชอบยิ่ง
2.1 ความดีอันเกี่ยวพันกับบุคคลอื่น คือ ความดีของพระสงฆ์ที่เป็นผล เป็นความดีที่เป็นผลให้คนอื่นมองเห็นแล้วปฏิบัติต่อท่านอย่างเหมาะสม ให้ความเคารพกราบไหว้ อนุเคราะห์และอุปถัมภ์บำรุงด้วยปัจจัย 4 และเรื่องต่างๆ แก่ท่าน ซึ่งมี 5 ประเภท คือ
1) อาหุเนยโย หมายถึง เป็นผู้ความแก่ของคำนับสักการะบูชา คือ เป็นผู้ควรแก่ของที่ประชาชนนำมาบูชา เพราะท่านมีความดีที่สูงกว่าคนธรรมดา เป็นผู้มีศีลสมบูรณ์ มีความประพฤติเรียบร้อย สมควรแก่การได้รับการบูชาด้วยอามิส คือสิ่งของต่าง ๆ
2) ปาหุเนยโย หมายถึง เป็นผู้ควรแก่ของต้อนรับ คือ เป็นผู้แก่การต้อนรับจากประชาชน เวลาพระสงฆ์ไปในที่ต่าง ๆ เช่น การให้นั่งในที่สูง ๆ การให้ความเคารพต่างๆ เพราะท่านเป็นผู้มีความดี นำแต่ความเป็นสิริมงคลแก่ผู้ได้ปฏิบัติด้วย
3) ทักขิเณยโย หมายถึง เป็นผู้ควรรับของที่เขานำมาทำบุญ คือ เป็นผู้ควรที่ประชาชนจะทำบุญและเหมาะสมในการรับของทำบุญต่าง ๆ เช่น อาหาร ผ้า เงิน (ปัจจัย) ฯลฯ เพราะท่านเป็นผู้บริสุทธิ์ เป็นผู้สืบทอดพระศาสนา และเป็นผู้แทนพระพุทธเจ้า
4) อัญชลีกรณีโย หมายถึง เป็นผู้ควรแก่ทำอัญชลี คือ การยกมือไหว้ เพื่อแสดงความเคารพ เพราะพระสงฆ์เป็นผู้มีคุณวุฒิสูงกว่าประชาชนโดยศีลและความบริสุทธิ์
5) อนุตตรัง ปัญญักเขตตัง โลกัสสะ หมายถึง เป็นเนื้อนาบุญของชาวโลก คือ เปรียบพระสงฆ์เหมือนที่นา ที่เหมาะแก่การเพาะปลูก พระสงฆ์ เป็นเนื้อนาบุญของโลก เพราะประกอบด้วยความเคารพ งาม เหมาะที่จะเพาะปลูกบุญคือความดีกับท่าน เช่น อยากจะเป็นคนดีมีศีลธรรม ต้องรักษาศีล ปฏิบัติธรรม โดยยึดพระสงฆ์เป็นที่พึ่ง เป็นผู้นำทาง
4.2 การปฏิบัติตนที่เหมาะสมต่อพระสงฆ์ในการประกอบศาสนพิธีที่วัดการปฏิบัติตนต่อพระสงฆ์ในศาสนาพิธีนั้น หมายถึง การประพฤติปฏิบัติตามพิธีกรรมต่างๆ เมื่อเราไปทำบุญที่วัด ซึ่งมีพิธีกรรมหลักอยู่ 2 ประเภท ได้แก่
1) พิธีกรรมที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติไว้ เฉพาะ เช่น การบรรพชาอุปสมบท การทอดกฐิน การเข้าพรรษา ออกพรรษา
2) พิธีกรรมที่สืบทอดมาจากพระพุทธศาสนา เช่น การทำบุญวันสำคัญต่าง ๆ เช่น วันวิสาขบูขา วันอาสาฬหบูชา วันมาฆบูชา การทำบุญงานต่าง ๆ เช่น ทอดผ้าป่า งานศพ เป็นต้น
ในการไปประกอบศาสนพิธีเหล่านี้ที่วัด มีข้อควรปฏิบัติและควรระมัดระวัง อย่างนี้ คือ
1) ควรแต่งกายให้เรียบร้อย 4) ควรตั้งใจและปฏิบัติศาสนพิธีด้วยความสำรวจ
2) ควรไปถึงวัดก่อนเวลาที่จะประกอบพิธี 5) ไม่กระทำการใด ๆ ที่จะเป็นการรบกวนการประกอบศาสนพิธีของผู้อื่น
3) ควรแสดงความเคารพต่อสถานที่ภายในวัด 6) ไม่ควรทำความเสียหายและเสื่อมเสียต่าง ๆ ให้แก่วัด
4.3 การปฏิบัติตนที่เหมาะสมกับพระสงฆ์ในโอกาสต่าง ๆ
ในการปฏิบัติตนที่เหมาะสมกับพระสงฆ์ ในโอกาสต่าง ๆ มีข้อปฏิบัติที่ควรปฏิบัติ ดังนี้
1) การประเคนของแก่พระสงฆ์ ต้องนั่งให้เรียบร้อยนั่งห่างประมาณ 1 ศอก (ถ้าเป็นหญิงต้องวางบนผ้า)
2) การเดินผ่านพระสงฆ์ ต้องหยุดพร้อมกับไหว้โดยเคารพ รอให้ท่านเดินผ่านไปก่อน
3) การนั่งกับพระสงฆ์ ต้องนั่งในที่ต่ำกว่าท่านด้วยความเรียบร้อย ถ้าเป็นหญิงนั่งเก้าอี้แถวเดียว ควรมีผู้ชายนั่งคั่น
4) การสนทนากับพระสงฆ์ ต้องประนมมือให้เรียบร้อย พูดคุยด้วยถ้อยคำที่เหมาะสม ไม่คุยในที่ลับหู ลับตาคนอื่น
5) การไปพบพระสงฆ์ที่วัด ควรแต่งตัวให้เรียบร้อย มีเครื่องสักการะบูชาไปถวายด้วย ไม่ควรไปพบในเวลากลางคืน ฯ“คนดีชอบแก้ไข คนมีภัยชอบแก้ตัว”
แบบทดสอบ บทที่ ๔ (พระสงฆ์และการปฏิบัติตนที่เหมาะสมต่อพระสงฆ์) รายวิชา ส ๐๑๑๑ พระพุทธศาสนา
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ภาคเรียนที่ ๒ ปีการศึกษา ๒๕๔๕
ชื่อ…………………….นามสกุล……………………….ห้อง ม.๒/………….เลขที่……………..
๑) พระสงฆ์ หมายถึงใคร
๒) พระสงฆ์ มีกี่ประเภท อะไรบ้าง
๓) สมมติสงฆ์ หมายถึงพระสงฆ์ไหน
๔) อริยสงฆ์ หมายถึงพระสงฆ์ประเภทไหน
๕) พระสงฆ์มีความดีกี่ประเภท อะไรบ้าง
๖) พระสงฆ์มีความสำคัญต่อประชาชนอย่างไร
๗) ความดีเฉพาะตัวของพระสงฆ์ ได้แก่อะไรบ้าง
๘) ความดีที่เกี่ยวเนื่องกับคนอื่นของพระสงฆ์ ได้แก่อะไรบ้าง
๙) ทำไม พระสงฆ์จึงเป็นผู้ที่ควรแก่ทำบุญด้วยสิ่งของต่าง ๆ
๑๐) ท่านเปรียบพระสงฆ์เหมือนกับที่นาที่เหมาะแก่การเพาะปลูก หมายความว่าอย่างไร
๑๑) พิธีกรรมในพระพุทธศาสนาที่นักเรียนควรปฏิบัติ มีกี่ประเภท อะไรบ้าง
๑๒) พิธีกรรมอะไร ที่พระพุทธเจ้ากำหนดให้กระทำได้ปีละครั้ง
๑๓) การทำบุญในพระพุทธศาสนาที่ถูกต้อง ต้องคำนึงถึงอะไรบ้าง
๑๔) การกรวดน้ำอุทิศ เมื่อทำบุญเสร็จแล้ว ควรปฏิบัติเมื่อไร
๑๕) ทำไม จึงต้องกรวดน้ำอุทิศทุกครั้ง เมื่อเราทำบุญเสร็จ
๑๖) ในการไปประกอบศาสนพิธีที่วัด มีสิ่งไหนบ้างที่ควรระมัดระวัง
๑๗) การประเคนของแก่พระสงฆ์ที่ถูกต้อง ต้องปฏิบัติอย่างไร
๑๘) การเดินผ่านพระสงฆ์ นักเรียนควรปฏิบัติอย่างไร จึงเหมาะสมและถูกต้อง
๑๙) การสนทนากับพระสงฆ์ของสตรี มีข้อควรระมัดระวังอย่างไรบ้าง
๒๐) นักเรียนนั่งเก้าอี้แถวเดียวกับพระสงฆ์ ต้องปฏิบัติอย่างไร จึงเหมาะสม
